RestART

Religieus voorwerp of kunstwerk? Dat is de vraag. Iconen zijn in de eerste plaats heilige voorwerpen met een spirituele waarde. Ze zijn bedoeld voor de liturgie en een uitdrukking van het geloof en de aanwezigheid van God. Oorspronkelijk werden ze helemaal niet beschouwd als een louter artistiek object, maar de westerse belangstelling voor de icoonkunst blijft vandaag groeien. Iconen worden vooral als kunstwerk gewaardeerd.

Maar hoewel de iconen in de loop der tijd tot museumstukken zijn geëvolueerd, houden ze ondanks alles hun oorspronkelijke status: die van religieus voorwerp. Deze dubbelzinnigheid heeft een grote invloed op de benadering van kunstwerken door de conservator-restaurateur. De restauratie van dergelijke objecten werpt dan ook een reeks ethische problemen op.

De verschillende interventies (op diverse dragers):

• evaluatie van de toestand
• preventieve en curatieve conservatie
• conservatie- en restauratiewerken op basis van moderne restauratietechnieken (solventgels, harszepen, bufferoplossingen enz.)

De materialen waaruit een schilderij is samengesteld, raken in de loop der tijd op een natuurlijke manier, per ongeluk of door het gebruik beschadigd. De restaurateur stelt eerst een diagnose en bepaalt daarna de geschikte behandeling, net als een dokter bij zijn patiënten doet. De meest voorkomende kwalen zijn aantastingen aan de drager, veroorzaakt door micro-organismen of houtetende insecten, gebreken aan de verflaag en oxidatie van het vernis.

Voor een goede uitvoering is het ook essentieel dat de restaurateur zich in de materie van het werk verdiept: begrijpen hoe de kunstenaar de verschillende verflagen heeft aangebracht, met welk type penselen, welk medium ... Al even belangrijk is de periode waarin het werk werd gemaakt, en dus de stijl en techniek die misschien ook werd gebruikt door andere kunstenaars uit diezelfde periode en waarop de kunstenaar zich heeft geïnspireerd.

De verschillende interventies (op diverse dragers):

• evaluatie van de toestand
• preventieve en curatieve conservatie
• conservatie- en restauratiewerken op basis van moderne restauratietechnieken (solventgels, harszepen, bufferoplossingen enz.)

Hedendaagse kunst wordt vaak omschreven als 'de kunst van vandaag'. De stroming wordt gekenmerkt door haar internationale karakter, de diversiteit van de culturen die ze verkent en de invloed van de technologie en het digitale tijdperk op de werken. Hedendaagse kunst is heel divers en de vormen die ze aanneemt, variëren van groep tot groep. Wat vaststaat, is dat er experimentele en dynamische combinaties van ongelooflijk uiteenlopende materialen bij komen kijken als uitdrukking van de culturele dialoog van vandaag.

Hedendaagse kunst is verankerd in het heden en blijft dus ook constant evolueren. De conservator-restaurator moet zich voortdurend aan die evolutie aanpassen. Niet alleen door de vinger aan de pols te houden op het vlak van nieuwe technieken en technologieën, maar ook door samen te werken met restaurators uit andere kunstdisciplines. Dat is niet altijd een gemakkelijke opdracht, maar wel een van de belangrijkste. En één die het multidisciplinaire atelier van RestART steevast tot een goed einde brengt.

Wanneer we over hedendaagse kunst spreken, gaat het meestal over werken van een kunstenaar die nog leeft. Het is dus mogelijk en absoluut noodzakelijk om via gesprekken of documentatie zoveel mogelijk informatie in te winnen over de bedoeling van de kunstenaar, het onderwerp en de gebruikte materialen. Een protocol opstellen tussen de restaurator en de kunstenaar, zonder de bedoeling van die laatste te vertekenen: het hoort onlosmakelijk bij ons werk.

De verschillende interventies (op diverse dragers):

• evaluatie van de staat van het werk
• preventieve en curatieve conservatie
• conservatie- en restauratiewerken op basis van moderne restauratietechnieken.

Kaders worden op heel uiteenlopende manieren vervaardigd, en kunnen onder meer van goud, zilver of koper zijn. Het onderwerp van het werk staat uiteraard centraal, maar ook het kader is een volwaardig kunstvoorwerp op zich en verdient bijzondere aandacht.

Het kader kan verschillende gebreken vertonen, zowel op het niveau van de drager en dus van de assemblage zelf, als van de eerste grondverf. Het lijstwerk en de versiering zijn de voornaamste elementen van het kader die de sporen van de tijd vertonen.

Deze beschadigingen zijn te wijten aan natuurlijke invloeden van de tijd, aan ongevallen of aan de aanpassing van de afmetingen van het kader. Na een evaluatie van de toestand zoeken we voor elk geval de meest aangewezen behandeling om het stuk onder ideale omstandigheden en met de gepaste materialen te behandelen. Er bestaan twee verguldingsmethodes: de oude techniek en de mixtiontechniek.

De oude techniek, die al eeuwen meegaat, wordt vandaag nog altijd toegepast. De recepten zijn in de loop der tijd niet veranderd. Ze verzekeren het voortbestaan van het kunstwerk. Nog altijd worden dezelfde materialen op basis van natuurlijke grondstoffen gebruikt. De oude techniek is geschikt voor voorwerpen die binnen worden geplaatst, terwijl de mixtiontechniek de voorkeur geniet voor elementen in de open lucht (maar ook binnen), zoals dragers van hout, steen, metaal enz., met bijzondere aandacht voor de architectuur van de gebouwen.

Voor de vergulding van hout vertonen de opeenvolgende stappen in de restauratie en de uitvoering van nieuwe vergulding volgens de oude techniek veel gelijkenissen.

De verschillende interventies:

• Behandeling van de houten, stenen of metalen drager
• Voorbereiding van de drager met lijmverbindingen van dierlijke lijm
• Voorbereiding van de drager met grondverf
• Schuren van het materiaal
• Aanbrengen van bladmetaal
• Bruinering met agaatsteen: dit is de laatste stap om het goud op de drager te fixeren en de materie te doen glanzen.

Muur- en vloerdecoratiewerken zijn ongeacht de gebruikte techniek (geschilderd, uit pleister of mozaïek) vaak heel complex. Ze bestaan uit meerdere lagen: de muur of de vloer zelf, verschillende cementlagen en de verf, de steentjes of de pleister.

Elke laag heeft een eigen rol in de staat van het werk. Wanneer zich problemen voordoen aan de oppervlakte, moet de restaurateur ze dan ook allemaal controleren om te weten waar de oorzaak juist zit en het probleem met een specifieke behandeling op te lossen.

Daarna kan de restaurateur maatregelen voorstellen om de conservatie van het werk in de toekomst te verzekeren. Soms betekent dit inspelen op omgevingsfactoren (vochtigheidsgraad, temperatuur), soms worden producten op de oppervlakte aangebracht.

De verschillende interventies

• Evaluatie van de toestand
• Fotografische documentatie
• Preventieve en curatieve conservatie
• Conservatiebehandelingen (consolidatie van de oppervlakte, reiniging, bescherming)
• Voorstel van conservatieoplossingen op lange termijn

"De onlosmakelijke band tussen de restauratie en het kunstwerk ... is het werk dat de restauratie bepaalt, en niet andersom." C. Brandi, Théorie de la restauration, Monum, Editions Patrimoine, p. 29.

Bij elke conservatie- of restauratiebehandeling moet rekening worden gehouden met enkele parameters, eigen aan het betreffende artefact (i.e. elk voorwerp, door mensenhand gemaakt), zoals het materiaal, het vroegere gebruik en de verwering in de loop van de tijd. Het voorwerp moet ook in zijn historische en esthetische context worden gesitueerd.

Zodra we een stuk in ons atelier ontvangen, analyseren we al deze elementen om de beste behandeling te kunnen voorstellen. We willen in de eerste plaats de integriteit van het voorwerp conserveren. De interventie wordt dus tot een minimum beperkt, en dankzij de keuze van de producten zijn de processen altijd omkeerbaar.

Materialen

Keramiek, glas, steenmaterialen en gips bestaan in essentie allemaal uit mineralen.

Deze mineralen hebben:

• heel bijzondere fysisch-chemische eigenschappen: ze zijn tegelijk stevig (door hun hardheid) en kwetsbaar (mogelijkheid van barsten of breken);
• heel diverse optische eigenschappen, zoals hun textuur, kleuren, schittering, (on)doorzichtigheid, glans of matheid.

Afhankelijk van de moleculaire verbindingen die de verschillende mineralen kenmerken, hebben ze een variabele dichtheid, van poreus tot verglaasd.

Uitvoering:

• De kunstenaar kiest de gewenste grondstoffen op basis van hun bijzondere eigenschappen om een voorwerp, beeld of vaas met nuttige, esthetische of ceremoniële doeleinden te creëren.
• Steen wordt gehouwen of geslepen.
• Klei en kiezelaarde worden geboetseerd, gemodelleerd en geblazen en chemisch getransformeerd tijdens het bakken.
• Gips wordt gemodelleerd of geboetseerd.

Veranderingen:

In de loop der tijd ondergaat het artefact veranderingen. Deze kunnen:

• de materie sublimeren bij de verschijning van een grondlaag;
• structureel zijn (in dit geval is een conservatiebehandeling nodig);
• esthetisch zijn (waardoor een behandeling nodig is om de begrijpelijkheid te verbeteren).

Elk type steen is verschillend en heeft zijn eigen kenmerken (chemische samenstelling, mineralogische samenstelling, structuur), die de restaurateur goed moet kennen om efficiënt te kunnen werken. Bovendien vertoont stenen beeldhouwwerk vaak polychromieën, die moeten worden bewaard en geconserveerd om het oorspronkelijke uitzicht, zoals bedoeld door de kunstenaar, te behouden. Beeldhouwwerken brengen een nog grotere uitdaging met zich mee: de restaurateur moet niet enkel een behandeling voorstellen, maar ook oplossingen bedenken die de conservatie van de werken in de toekomst mogelijk maken.

De verschillende interventies:

• Evaluatie van de toestand,
• Fotografische documentatie,
• Preventieve en curatieve conservatie,
• Conservatiebehandelingen (consolidatie van de oppervlakte, reiniging),
• Voorstel van conservatieoplossingen op lange termijn.

Het schrift bestaat al veel langer dan het boek, maar het is veruit in boekvorm dat de meeste geschriften uit het verleden vandaag nog bestaan. Het boek is in wezen een complex en cultureel voorwerp om kennis, een ideologie of een gedachte over te dragen. Het dient ter bescherming en bewaring van zijn kostbare inhoud.

In het Westen is de aard van de materialen waaruit een boek bestaat, sterk geëvolueerd. De buitenkant is gemaakt van dikke, houten platen om werken uit perkament te beschermen, karton of papier. Ze zijn met heel diverse materialen bekleed: edele metalen, textiel, perkament, leder, papier enz. Afhankelijk van de opdrachtgever en de bestemmeling van het boek zijn deze materialen in uiteenlopende mate gedecoreerd, versierd en bewerkt.

De huidige doelstellingen inzake de conservatie van het culturele erfgoed, waaronder ook het boek, zijn het behoud van de betekenis en respect voor het gebruik van het boek. De keuze om een boek te behandelen, is gemotiveerd door de wens om zijn gebruik en betekenis te dienen, rekening houdend met zijn materiële karakter.

Dit betekent ook dat er rekening moet worden gehouden met enkele criteria:

• Respect voor het volledige voorwerp,
• Raadpleegbaarheid zonder beperkingen, zowel voor het boek zelf als voor de lezer,
• Flexibiliteit van de materialen om de goede werking van de mechanismen van het boek te garanderen,
• Duurzaamheid van de materialen en mechanismen,
• Goede staat van de drager en de media, wat het mogelijk maakt de tekst en het beeld duidelijk te zien,
• Optimale bescherming van het voorwerp en zijn inhoud.

Ook als u een werk bezit en het graag aan ons zou willen voorleggen voor een technologische analyse (en niet voor een conservatie- of restauratiebehandeling), kunt u bij ons terecht.

We bestuderen het werk zorgvuldig en stellen een volledige documentatie op via een hele reeks wetenschappelijke methoden, bv. fotografie of onderzoeken met zichtbaar licht, scheerlicht, uv-fluorescentie, binoculaire microscoop, USB-macro of op een lichttafel. Dit alles draagt eveneens bij tot de bewaring van de werken en levert vaak kostbare informatie op met het oog op een eventuele restauratiebehandeling in de toekomst.